Weleda w latach 1933-1945

Założona w 1921 roku firma Weleda może pochwalić się długą i pełną sukcesów historią. Część tej historii została jednak przyćmiona przez dyktaturę partii narodowosocjalistycznej (nazistowskiej) w Niemczech i II wojnę światową. Podobnie jak wiele innych firm intensywnie badaliśmy sytuację Weledy i sposób, w jaki kierownictwo firmy zachowywało się w tym czasie

Jak wyglądała sytuacja Weledy w czasach nazistowskich?

Jako firma zorientowana antropozoficznie, Weleda wielokrotnie była na skraju zakazu produkcji podczas dyktatury nazistowskiej, po zakazie działalności Towarzystwa Antropozoficznego w Niemczech 1 listopada 1935 roku. Weleda mogła kontynuować produkcję w Niemczech tylko dlatego, że była to firma szwajcarska, a Szwajcaria zajęła neutralne stanowisko wobec nazistowskich Niemiec.

W swojej książce Weleda od 1921 do 1945 (1) historyk Uwe Werner opisuje założenie firmy oraz jej wizję społeczną, ekologiczną i ekonomiczną. Werner opisuje również okres od 1933 do 1945 roku jako czas „przetrwania w nieludzkim środowisku”. Choć firma nie angażowała się w czynny opór, można było mówić o biernym oporze – tłumaczy historyk. Według jego badań Weleda nie brała udziału w nieludzkiej polityce nazistowskiej dyktatury.

Czy Weleda wiedziała o eksperymentach z użyciem kremu przeciwmrozowego na więźniach?

W 1943 roku Weleda jednorazowo dostarczyła niemieckim siłom zbrojnym 20 kilogramów kremu przeciwmrozowego (1). Przesyłka trafiła na prywatny adres Zygmunta Raschera w Monachium. Był wówczas lekarzem sztabowym niemieckiego lotnictwa i przeprowadzał tajne eksperymenty na więźniach obozu koncentracyjnego Dachau dla SS, elitarnej gwardii partii nazistowskiej. Weleda nie miała pojęcia, jak krem zostanie wykorzystany. Rascher poddał więźniów w obozie koncentracyjnym Dachau eksperymentom z hipotermią i użył w tym celu kremu przeciwmrozowego. Ze względu na poziom tajemnicy Weleda nie wiedziała o stosowaniu kremu. Odkryto to dopiero pod koniec lat 90., kiedy firma dowiedziała się o tym. Firma głęboko tego żałowała i wystosowała pisemne przeprosiny do organizacji non-profit, Children of the Holocaust Campaign (niem. Aktion Kinder des Holocaust – AKdH). Ponadto Weleda otworzyła swoje archiwa firmowe do analizy naukowej, którą podjął się Wydział Historii Uniwersytetu w Bazylei. Historycy (2) przeprowadzili gruntowne badania i doszli do wniosku, że Weleda nie ma wiedzy na temat eksperymentów z kremem przeciwmrozowym.

W jaki sposób ogrodnik Franz Lippert był związany z Weledą?

Franz Lippert (3) był mistrzem ogrodnictwa, który założył i zarządzał ogrodem roślin leczniczych Weleda w Schwäbisch Gmünd. Jesienią 1940 roku zrezygnował z pracy po 16 latach pracy w firmie w tej roli. Od września 1941 kierował pracami doświadczalnymi w uprawie biodynamicznej w Niemieckim Instytucie Badawczym (DVA) w Dachau. „Ogród ziołowy” DVA, jak go nazywano, był uważany za część obozu koncentracyjnego, ale znajdował się poza terenem obozu. Próbował złagodzić sytuację więźniów”.

Świadczą o tym oświadczenia (4) byłych więźniów po zakończeniu wojny. Lippert pozostał na tym stanowisku do marca 1945 roku, w którym to czasie zajmował się jedynie biodynamiczną uprawą roślin. Według badań historyka Uwe Wernera „Lipperta należy również uznać za świadka lat zaślepienia reżimu, z którego nieludzkiej natury zdał sobie sprawę zbyt późno”. (5)

Po wojnie cywilne postępowanie sądowe przeciwko Lippertowi, prowadzone w ramach procesu denazyfikacji w Niemczech, zostało umorzone we wrześniu 1948 r., stwierdzeniem, że „w ogóle nie był oskarżany” (6).

Po zakończeniu jego zatrudnienia w firmie Weleda jesienią 1940 r. nie było dalszych kontaktów między Lippertem a firmą.

Dlaczego Weleda wspiera Fundację Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość (EVZ)?

Fundacja EVZ (niem. Stiftung Erinnerung Verantwortung, Zukunft) wspiera projekty związane z historią, kampanie na rzecz praw człowieka i angażuje się w pomoc ofiarom nazistowskiego reżimu. Została założona w 2000 roku w celu wypłaty odszkodowań dla osób poddanych pracy przymusowej w reżimie nazistowskim. Kapitał założycielski zapewniło państwo niemieckie i niemieckie środowisko biznesowe. Weleda również wnosiła wkład do EVZ, chociaż firma nie zatrudniała robotników przymusowych ani nie prowadziła działalności karalnej. Weleda dołączyła do fundacji, aby uznać współodpowiedzialność niemieckiego biznesu za krzywdy popełnione podczas reżimu nazistowskiego. Powód podany przez ówczesny zarząd firmy Weleda był następujący: „Weleda AG nigdy w swojej historii nie zatrudniała robotników przymusowych. Uznaje jednak współodpowiedzialność Niemców za niesprawiedliwość poniesioną przez robotników przymusowych pod rządami nazistów w czasie II wojny światowej. Dlatego pod koniec grudnia 2000 r. przystąpiła z odpowiednim wkładem do fundacji zainicjowanej przez niemieckie środowisko biznesowe”.

Różnorodność kulturowa jest jedną z podstawowych zasad firmy Weleda

W naszej firmie nie ma miejsca na faszyzm, antysemityzm, nacjonalizm i rasizm. Nasze wartości i kultura korporacyjna stoją w opozycji do tak głęboko niewypowiedzianych i nieludzkich sposobów myślenia i działania. Różnorodność kulturowa jest dla nas ważna; jest inspirujący i potężny. Weleda posiada filie w 22 krajach. Pielęgnujemy relacje oparte na szacunku ze wszystkimi ludźmi. Nasze podstawowe zasady, którymi kierujemy się od momentu powstania to:

• Myślimy, czujemy i działamy holistycznie.

• Bierzemy odpowiedzialność za nasze działania.

• Budujemy zaufanie poprzez otwartość i szczerość.

• Działamy zdrowo i efektywnie, bo sukces gospodarczy umożliwia wiele rzeczy.

• Inspirujemy ludzi potęgą natury

ŹRÓDŁA

(1) See Uwe Werner, Anthroposophen in der Zeit des Nationalsozialismus [Anthroposophists in the Time of National Socialism], p. 361.

(2) Prof. Dr. Heike Haumann, History Department, University of Basel, letter of 1 June 1998.

(3) See Uwe Werner, Anthroposophen in der Zeit des Nationalsozialismus [Anthroposophists in the Time of National Socialism], p. 330ff.

(4) See Uwe Werner, Anthroposophen in der Zeit des Nationalsozialismus [Anthroposophists in the Time of National Socialism], p. 332.

(5) See Uwe Werner, Anthroposophen in der Zeit des Nationalsozialismus [Anthroposophists in the Time of National Socialism], p. 285.

(6) See Uwe Werner, Anthroposophen in der Zeit des Nationalsozialismus [Anthroposophists in the Time of National Socialism], p. 334, note 122

Werner, Uwe: Anthroposophen im Nationalsozialismus (1933–1945) [Anthroposophists in National Socialism (1933–1945)], Oldenbourg Verlag, Munich, 1999.

Werner, Uwe: Das Unternehmen Weleda 1921–1945 [The Company Weleda 1921–1945], 1st edition, Berliner Wissenschafts-Verlag, Berlin, 2014.

Selg, Peter: Rudolf Steiner, die Anthroposophie und der Rassismus-Vorwurf [Rudolf Steiner, Anthroposophy and the Accusation of Racism], 1st edition, Verlag des Ita Wegman Instituts, Stuttgart, 2020.

Heisterkamp, Jens: Schatten der Vergangenheit [Shadow of the Past], Aktion Kinder des Holocaust [Children of the Holocaust Campaign]

Sonntags Zeitung, Arlesheim/Switzerland: Crème für KZ Weleda bedauert [Weleda Regrets Cream for Concentration Camp], in: Aktion Kinder des Holocaust, http://www.akdh.ch/ps/ps_05.html.

Anthroposophie gegen Rassismus [Anthroposophy Against Racism]

Stiftung EVZ – Erinnerung Verantwortung, Zukunft [Remembrance, Responsibility, Future Foundation]